Η φυσική αναγέννηση των δασών μετά τις πυρκαγιές παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις η πλέον κατάλληλη λύση. Όταν, όμως, αυτή δεν είναι δυνατή, οι εργασίες της τεχνητής αναδάσωσης είναι σημαντικό να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται με επιστημονικά κριτήρια και με την κατάλληλη μεθοδολογία.
Στο πλαίσιο αυτό, το 2022 “υιοθετήσαμε” μια περιοχή κοντά στον οικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, που έχει καεί δύο φορές μέσα σε 10 χρόνια και δεν έχει πλέον τη δυνατότητα φυσικής αναγέννησης. Η επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής έγινε με βάση τα αποτελέσματα της μελέτης που εκπονήσαμε για τη χαρτογράφηση και αποτύπωση των επικαλύψεων των πυρκαγιών των τελευταίων 20 ετών, εντός των καμένων δασικών εκτάσεων της αντιπυρικής περιόδου 2021, εκτιμώντας ποιες είναι πιθανότερο να χρειαστούν εργασίες αναδάσωσης.
Μέσω μιας καινοτόμας προσέγγισης που ελπίζουμε να αποτελέσει παράδειγμα για επόμενες περιπτώσεις, από το 2022 μέχρι σήμερα, έχουμε φυτέψει 30.000 δέντρα. Σε συνέχεια της μελέτης αναδάσωσης που εκπονήθηκε από το Δασαρχείο Λαυρίου, επιλέχθηκε μια μίξη 15 διαφορετικών πλατύφυλλων και κωνοφόρων ειδών, με έμφαση σε συγκεκριμένα πλατύφυλλα είδη, που προϋπήρχαν στην περιοχή, όπως για παράδειγμα βελανιδιές, χαρουπιές και κουτσουπιές. Η επαναφορά των συγκεκριμένων ειδών στην περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς αναμένεται να καταστήσει το δάσος ανθεκτικότερο στη φωτιά, περιορίζοντας τόσο την ένταση, όσο και τη μετάδοση της.
Με τον τρόπο αυτό, βελτιώνουμε τη βιοποικιλότητα, δημιουργώντας ένα όμορφο και πυρανθεκτικό νέο δάσος, ιδιαίτερα στις μικτές ζώνες, δηλαδή στα σημεία εκείνα όπου υπάρχει μίξη δάσους και κατοικιών.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του έργου, θα μελετήσουμε διαφορετικές μεθόδους φυτεύσεων με σκοπό τη βελτίωση της βιωσιμότητας των φυτών που τοποθετούνται, αλλά και της συντήρησης (ποτίσματα, λιπάνσεις, κλπ), και τελικά την εξοικονόμηση πόρων. Οι δράσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και το Δασαρχείο Λαυρίου, το οποίο έχει αναλάβει και τον έλεγχο όλου του έργου.
Ουσιαστικό και ενεργό ρόλο καθόλη τη διάρκεια αποκατάστασης έχουν οι εκπαιδευμένες ομάδες εθελοντών μας. Οι εθελοντές, αφού πρώτα εκπαιδευτούν κατάλληλα, συνεισφέρουν στις εργασίες αναδάσωσης, ενώ πραγματοποιούν και σποροσυλλογές σε διάφορα σημεία της Αττικής, σε συνεννόηση με τη Διεύθυνση Δασικών Έργων & Υποδομών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, με σκοπό τη χρήση των δενδρυλλίων που αναπτύσσονται και στην εν λόγω αποκατάσταση.
Και δεν σταματάμε εκεί. Έως και το 2025 θα επιστρέφουμε στην περιοχή, υλοποιώντας δράσεις ποτίσματος, συντήρησης των λάκκων, ξεβοτανίσματος, λιπάνσεων και μετρήσεων της ανάπτυξης των φυτών μέχρι να βεβαιωθούμε ότι μπορούν να τα καταφέρουν μόνα τους.
Το έργο υλοποιείται με τη στήριξη του ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, καθώς και υποστηρικτών του WWF.
ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
1 ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗΣ – Πιλοτική Εφαρμογή
Άξονας: 1.4 Αειφόρος χρήση των πόρων, ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και διατήρηση της βιοποικιλότητας
Δράση: 1.4.4 (16849) Εθνικό σχέδιο αναδάσωσης
Έργο: Sub. 1 ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗΣ – Πιλοτική Εφαρμογή
Περιγραφή:
Τομέας ενδιαφέροντος: Φυσικό Περιβάλλον
Έναρξη έργου: 01/12/2021
Λήξη έργου: 31/12/2025
Γεωγραφική Περιοχή: Όλη η Ελλάδα
Φορέας Ευθύνης: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Φορέας Υλοποίησης: ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ
Προϋπολογισμός Ταμείου: 2.316.000 €
Συνολικός Προϋπολογισμός: 2.754.612 €
Απόφαση ένταξης: Ένταξη του Έργου με τίτλο «SUB.1. ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗΣ – Πιλοτική εφαρμογή» (κωδικός ΟΠΣ ΤΑ 5161070) στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας
ο Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων προβλέπει τη δάσωση και αναδάσωση συνολικής έκτασης 500.000 στρεμμάτων που έχουν καεί, αποψιλωθεί ή υποβαθμισθεί. Σε βάθος δεκαετίας Θα εμπλουτίσει επίσης τη χώρα με 30 εκατομμύρια πιστοποιημένα δέντρα. Διατρέχει πέντε φάσεις υλοποίησης και η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων όσον αφορά τις περιοχές που θα αναδασωθούν, βασίζεται σε μελέτη του Τμήματος Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ. Στην κορυφή της λίστας των περιοχών από όπου θα ξεκινήσουν οι αναδασώσεις, είναι τα καμένα περιαστικά δάση στην Κινέττα και το Μάτι. Το σχέδιο παρουσίασε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Κωστής Χατζηδάκης στο Υπουργικό Συμβούλιο.
Προϋπολογισμός 700 εκατομμυρίων
Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του ΥΠΕΝ, ο προϋπολογισμός για το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων, θα ανέλθει στα 700 εκ. ευρώ μέχρι το 2030, στα 700 εκ. ευρώ, εφόσον συνυπολογιστεί και η χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ της νέας προγραμματικής περιόδου.
Η στόχευση
- Αναβαθμίζει τον θεσμό των αναδασώσεων ως εργαλείο οικολογικής αναβάθμισης δασικών εκτάσεων και δασών (οι δασικές υπηρεσίες σταμάτησαν τις αναδασώσεις από το 1990).
- Επιχειρεί, αμβλύνοντας τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, να διαφυλάξει τη βιοποικιλότητα αλλά και να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής στον αστικό & περιαστικό χώρο.
- Συνδέει μέτρα, δράσεις και έργα δασώσεων/αναδασώσεων, που έχουν στο παρελθόν εκπονηθεί -και συχνά στερούνται παρακολούθησης- σε ένα ενιαίο πλαίσιο βιώσιμης διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων της Ελλάδας
Οι πέντε φάσεις υλοποίησης
- Στο πρώτο στάδιο, έχει εκπονηθεί ήδη από το Τμήμα Δασολογίας& Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ η μελέτη εντοπισμού & ιεράρχησης των περιοχών που θα αναδασωθούν σε εθνικό επίπεδο, με βάση επιστημονικά κριτήρια. Προτεραιότητα δίνεται στις περιοχές που δεν επαρκεί η φυσική αναδάσωση. Επίσης προτεραιότητα θα δοθεί στα περιαστικά δάση (πυρκαγιά στο Μάτι και στην Κινέττα κλπ).
- Το δεύτερο στάδιο αφορά τη δημιουργία ομάδας εργασίας για τον συντονισμό και την παρακολούθηση του έργου εντός του 2020. Σκοπός της ομάδας θα είναι η κινητοποίηση στην κατάλληλη ώρα εθελοντών (π.χ. Μη κυβερνητικές Οργανώσεις, μαθητές κλπ) καθώς και η ενεργοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
- Το τρίτο στάδιο αφορά στην οργάνωση, στο σχεδιασμό και στην προετοιμασία του έργου των αναδασώσεων, με την εκπόνηση τωνειδικών μελετών δάσωσης των επιλεγμένων περιοχών.
- Το τέταρτο στάδιο αφορά στην υλοποίηση των αναδασώσεων και θα εξελιχθεί μέχρι το 2026. Η έναρξη της προσπάθειας θα ξεκινήσει με τη φυτευτική περίοδο του 2021.
- Το πέμπτο στάδιο ολοκληρώνει τον επιχειρησιακό σχεδιασμό μέχρι το 2030 και περιλαμβάνει την εγκαθίδρυση μηχανισμού προστασίας, διατήρησης και παρακολούθησης των εγκαταστημένων αναδασώσεων.
Τρέχει χρηματοδότηση 100 εκ. για τους ορεινούς όγκους Αττικής & Θεσσαλονίκης
Σημειώνεται παράλληλα ότι ήδη χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ πρόγραμμα για την προστασία των δασών, προϋπολογισμού περίπου 100 εκατ. ευρώ (οι σχετικές ενέργειες συμβασιοποιούνται άμεσα). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε μηδενική απορρόφηση και μηδενική συμβασιοποίηση μέχρι τον 2019.
Ειδική πρόνοια θα υπάρχει για τους ορεινούς όγκους της Αττικής και της Θεσσαλονίκης. Ήδη έχουν ανακοινωθεί δράσεις για τον Υμηττό που θα συνδυαστούν με το νέο Προεδρικό Διάταγμα για την προστασία του Υμηττού. Αντίστοιχες δράσεις εξαγγέλθηκαν πρόσφατα για την Πεντέλη, ενώ σχεδιάζονται αντίστοιχες πρωτοβουλίες για την Πάρνηθα και το Ποικίλο Όρος στη Δυτική Αθήνα. Για το δάσος του Σέιχ Σου το υπουργείο χρηματοδοτεί δράσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της παρουσίας του φλοιοφάγου έντομου που έχει καταστρέψει σημαντικό τμήμα του δάσους.
Ποιοι εργάστηκαν
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΥΠΕΝ, για το πρόγραμμα αυτό εργάστηκαν ο υφυπουργός Περιβάλλοντος, κ Νίκος Ταγαράς, ο Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, κ. Κωνσταντίνος Αραβώσης, η Γενική Διεύθυνση Δασών του υπουργείου, ενώ τον συντονισμό όλης της προσπάθειας έχει η συντονίστρια του υπουργείου για τη δασική πολιτική, κ. Μαρία Κοζυράκη.
Ο υπουργός ΠΕΝ κ. Χατζηδάκης για το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων δήλωσε: «Με το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων υλοποιούμε το μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδασώσεων που έχει υπάρξει ποτέ στη χώρα.
Στην Ελλάδα κάθε χρόνο καίγεται σχεδόν το 1% των δασών μας. Και την ώρα που ο δασικός μας πλούτος καταστρέφεται, στις αναδασώσεις είμαστε πιο πίσω ακόμη και από την Τουρκία! Για παράδειγμα παραλάβαμε από τον ΣΥΡΙΖΑ ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την προστασία των δασών 245 εκατ. ευρώ με μηδενική απορρόφηση και μηδενική συμβασιοποίηση!
Σε αυτό το θλιβερό φαινόμενο επιχειρούμε να βάλουμε ένα τέλος. Με ένα 10ετές πρόγραμμα αναδάσωσης 500.000 στρεμμάτων, με3 0 εκατομμύρια δέντρα τα οποία θα παραχθούν στην Ελλάδα. Και το σχέδιο αυτό εξασφαλίσαμε να χρηματοδοτηθεί με 310 εκατ. από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Πιστεύω ότι οι πολίτες θα αγκαλιάσουν αυτή την προσπάθεια καθώς το δάσος είναι η πηγή ζωής όλων μας και πρέπει να το προστατεύσουμε με πράξεις».
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ
Το ευρωπαϊκό δασικό τοπίο: ένα μωσαϊκό που έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρωπο
Με βάση τον ορισμό αυτόν, τα δάση της Ένωσης εκτείνονται σε 160 εκατομμύρια εκτάρια (4 % των παγκόσμιων δασικών εκτάσεων). Συνολικά, τα δάση καλύπτουν το 39 % της χερσαίας έκτασης της ΕΕ και τα έξι κράτη μέλη με τις μεγαλύτερες δασικές περιοχές (Σουηδία, Φινλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία και Πολωνία) αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα των δασικών εκτάσεων της Ένωσης. Σε εθνικό επίπεδο, η δασική κάλυψη διαφέρει σημαντικά: ενώ η Φινλανδία, η Σουηδία και η Σλοβενία καλύπτονται σε ποσοστό σχεδόν 60 % από δάση, το ποσοστό αυτό είναι μόλις 9,9 % στις Κάτω Χώρες. Επιπλέον, σε αντίθεση με πολλά μέρη του κόσμου όπου η αποψίλωση των δασών εξακολουθεί να αποτελεί μείζον πρόβλημα, η δασική επιφάνεια στην ΕΕ αυξάνεται· μεταξύ 1990 και 2010 αυξήθηκε περίπου κατά 11 εκατομμύρια εκτάρια, κυρίως λόγω της φυσικής εξάπλωσης των δασών και των προσπαθειών αναδάσωσης.
Τα διάφορα είδη δασών στην ΕΕ αντανακλούν τη γεωγραφική πολυμορφία της (αρκτικά δάση, αλπικά δάση κωνοφόρων κ.λπ.). Η κατανομή τους εξαρτάται κυρίως από το κλίμα, το έδαφος, το υψόμετρο και την τοπογραφία. Τα δάση που δεν έχουν υποστεί αλλαγές από τον άνθρωπο αντιστοιχούν μόνο στο 4 %· το 8 % είναι φυτείες και το υπόλοιπο ανήκει στην κατηγορία των «ημιφυσικών» δασών, δηλαδή των δασών που έχουν διαμορφωθεί από τον άνθρωπο. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ευρωπαϊκά δάση αποτελούν στην πλειονότητά τους ιδιωτικές ιδιοκτησίες (περίπου 60 % των δασικών εκτάσεων έναντι 40 % δημόσιων δασών.
Πίνακας: Βασικά δεδομένα για τα δάση της ΕΕ (ΕΕ-27, 2020)
| Κράτος μέλος ΕΕ-27 | Δάση/Δασικές εκτάσεις (1 000 εκτάρια, 2020) | Μερίδιο δασών στη συνολική έκταση (%) (2020) | Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία/δασική έκταση (EUR/εκτάριο) (2020) |
Απασχολούμενοι στη δασοκομία (1 000 μονάδες ετήσιας εργασίας) (2020) |
|---|---|---|---|---|
| Αυστρία | 3 889,6 | 46,4 | 194 | 21,1 |
| Βέλγιο | 689,3 | 22,5 | 136 | 2,2 |
| Βουλγαρία | 3 896,00 | 35,1 | 51 | 21,9 |
| Κροατία | 1 940,00 | 34,3 | 116 | 14,4 |
| Κύπρος | 172,64 | 18,6 | 13 | 0,5 |
| Τσεχία | 2 677,09 | 33,9 | 341 | 21,2 |
| Δανία | 689,3 | 16,1 | 340 | 6,0 |
| Εσθονία | 2 438,4 | 53,8 | 110 | 6,2 |
| Φινλανδία | 22 409,0 | 66,2 | 181 | 21,2 |
| Γαλλία | 17 421,9 | 31,7 | 166 | 29,0 |
| Γερμανία | 11 468,00 | 32,1 | 107 | 39,0 |
| Ελλάδα | 3 901,8 | 29,6 | 15 | 9,2 |
| Ουγγαρία | 2 053,01 | 22,1 | 116 | 18,5 |
| Ιρλανδία | 799,14 | 11,4 | 48 | 2,8 |
| Ιταλία | 9 566,13 | 31,7 | 221 | 38,0 |
| Λετονία | 3 410,79 | 52,8 | 144 | 17,8 |
| Λιθουανία | 2 202,19 | 33,7 | 96 | 8,6 |
| Λουξεμβούργο | 88,70 | 34,2 | 94 | 0,3 |
| Μάλτα | 0,46 | 1,5 | 0,0 | 0,0 |
| Κάτω Χώρες | 369,50 | 9,9 | 457 | 3,0 |
| Πολωνία | 9 464,20 | 30,3 | 181 | 71,8 |
| Πορτογαλία | 3 340,71 | 36,2 | 245 | 15,0 |
| Ρουμανία | 6 981,62 | 29,3 | 223 | 52,4 |
| Σλοβακία | 1 951,49 | 39,8 | 256 | 24,6 |
| Σλοβενία | 1 185,13 | 58,5 | 228 | 6,2 |
| Ισπανία | 18 572,17 | 36,7 | 54 | 11,0 |
| Σουηδία | 27 980,0 | 62,5 | 110 | 41,0 |
| ΕΕ 27 | 159 558,29 | 38,6 | 146 | 502,6 |
Πηγή: Eurostat και Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Επιτροπής
Δασικές πολιτικές και πρωτοβουλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση: η πρόκληση της συνοχής
Δεδομένου ότι στις Συνθήκες δεν γίνεται ειδική αναφορά στα δάση, η Ένωση δεν διαθέτει κοινή δασική πολιτική. Ως εκ τούτου, ο εν λόγω τομέας παραμένει πρωτίστως εθνική αρμοδιότητα. Ωστόσο, πολλές ευρωπαϊκές δράσεις έχουν αντίκτυπο στα δάση της ΕΕ και τρίτων χωρών.
A. Νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030
Το 2021 η Επιτροπή ενέκρινε μια νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030, η οποία αποτελεί μία από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και βασίζεται στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030. Η δασική στρατηγική θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της Ένωσης για τη βιοποικιλότητα, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 και στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η στρατηγική αναγνωρίζει τον κεντρικό και πολυλειτουργικό ρόλο των δασών, καθώς και τη συμβολή των δασικών φορέων και ολόκληρης της δασικής αξιακής αλυσίδας στην επίτευξη μιας βιώσιμης, κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050 και στη διατήρηση ζωντανών και ευημερουσών αγροτικών περιοχών.
B. Οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δάση
1. Kοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ): η κύρια πηγή της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για τα δάση
Σε ποσοστό περίπου 90 % τα κονδύλια της Ένωσης για τα δάση προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).
Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, είχαν χορηγηθεί περίπου 5,4 δισεκατομμύρια EUR του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ για τη συγχρηματοδότηση ειδικών για τα δάση μέτρων. Κατά την περίοδο προγραμματισμού της ΚΓΠ 2014-2020, είχαν προγραμματιστεί δημόσιες δαπάνες ύψους 8,2 δισεκατομμυρίων EUR (27 % για την αναδάσωση, 18 % για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των δασών και 18 % για την πρόληψη των ζημιών). Μόνο ένα ειδικό μέτρο περιλάμβανε όλα τα είδη στήριξης για επενδύσεις στα δάση (επενδύσεις στην ανάπτυξη δασικών περιοχών και στη βελτίωση της βιωσιμότητας των δασών). Ένα άλλο μέτρο αποσκοπούσε στην αποζημίωση των δασικών, περιβαλλοντικών και κλιματικών υπηρεσιών και της διατήρησης των δασών, ενώ σχεδιάστηκαν και άλλα μέτρα που δεν αφορούσαν ειδικά τα δάση (για παράδειγμα, πληρωμές βάσει του προγράμματος Natura 2000 και της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα).
Για την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού της ΚΓΠ (2023-2027), οι παρεμβάσεις υπέρ των δασών περιλαμβάνονται στα στρατηγικά σχέδια που υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/2115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 2021.
2. Άλλες δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δάση
Η εμπορία του δασικού πολλαπλασιαστικού υλικού ρυθμίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την οδηγία 1999/105/EΚ του Συμβουλίου. Στόχος του ευρωπαϊκού φυτοϋγειονομικού καθεστώτος είναι η καταπολέμηση της εξάπλωσης οργανισμών επιβλαβών για τα δάση (οδηγία 2000/29/ΕΚ του Συμβουλίου). Η Ένωση αφιερώνει επίσης κονδύλια στη δασική έρευνα, ιδίως στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη». Στον τομέα της ενεργειακής πολιτικής, η ΕΕ έχει ορίσει ως νομικά δεσμευτικό στόχο να φτάσει το 32 % ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στη συνολική ενεργειακή κατανάλωση έως το 2030, γεγονός που αυξάνει τη σημασία της δασικής βιομάζας (οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (2018/2001/ΕΕ)). Στις 30 Μαρτίου 2023 επιτεύχθηκε προσωρινή συμφωνία μεταξύ του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για δεσμευτικό στόχο τουλάχιστον 42,5 % έως το 2030, με επιθυμητό στόχο 45 %. Δασικά έργα μπορούν επίσης να συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης στο πλαίσιο της ενωσιακής πολιτικής για τη συνοχή (ιδίως πρόληψη των πυρκαγιών, παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και προετοιμασία για την κλιματική αλλαγή). Το Ταμείο Αλληλεγγύης (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2012/2002 του Συμβουλίου) επιδιώκει από την πλευρά του να ενισχύσει τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν μείζονες φυσικές καταστροφές, όπως οι καταιγίδες και οι δασικές πυρκαγιές. Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ένωσης (απόφαση αριθ. 1313/2013/ΕΕ) μπορεί να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση κρίσεων που υπερβαίνουν την ικανότητα των κρατών μελών, όπως έχει συμβεί σε ορισμένες περιπτώσεις δασικών πυρκαγιών (Ελλάδα, 2007 και 2012) και καταιγίδων.
Επιπλέον, περίπου 37,5 εκατομμύρια εκτάρια δασικών εκτάσεων (δηλ. το 23 % των ευρωπαϊκών δασών) ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 για την προστασία της φύσης, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ένωσης. Η ορθολογική χρήση των δασών αποτελεί μέρος των θεματικών προτεραιοτήτων του προγράμματος της Ένωσης για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα (LIFE 2021-2027, κανονισμός (ΕΕ) 2021/783). Σε συνέχεια της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα (COM(2011)0244), η οποία προέβλεπε την εφαρμογή σχεδίων βιώσιμης διαχείρισης των δασών για τα δημόσια δάση έως το 2020, η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 (COM(2020)0380) προβλέπει συγκεκριμένα την επέκταση των προστατευόμενων περιοχών (30 % του συνόλου των χερσαίων και θαλάσσιων εκτάσεων της ΕΕ, εκ των οποίων το 10 % πρέπει να προστατεύεται αυστηρά), κάτι που θα πρέπει να επεκτείνει την προστασία των ευρωπαϊκών δασών, καθώς και τη φύτευση 3 δισεκατομμυρίων δέντρων.
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις δασικές πυρκαγιές (EFFIS) παρακολουθεί τις δασικές πυρκαγιές. Η Ένωση προωθεί επίσης τις οικολογικές δημόσιες συμβάσεις (COM(2008)0400), οι οποίες μπορούν να τονώσουν τη ζήτηση για ξυλεία που έχει παραχθεί με βιώσιμο τρόπο. Σημειώνεται, επίσης, ότι το οικολογικό σήμα της ΕΕ έχει χορηγηθεί για ξύλινα δάπεδα, έπιπλα και χαρτί. Επιπλέον, το σχέδιο δράσης της Ένωσης σχετικά με την επιβολή της δασικής νομοθεσίας, τη διακυβέρνηση και το εμπόριο (FLEGT) προβλέπει εθελοντικές συμφωνίες εταιρικής σχέσης με τις χώρες παραγωγής ξυλείας, καθώς και τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 995/2010, που ισχύει από τον Μάρτιο του 2013, ο οποίος απαγορεύει τη διάθεση στην αγορά παράνομα υλοτομημένης ξυλείας.
Η Ένωση συμμετέχει επίσης σε πολλές διεθνείς δράσεις για τα δάση (κυρίως στη σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή). Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η Forest Europe εξακολουθεί να είναι η κύρια πολιτική πρωτοβουλία στον δασικό τομέα. Αυτή την περίοδο, διεξάγονται συζητήσεις για μια νομικά δεσμευτική συμφωνία σχετικά με τη βιώσιμη διαχείριση και χρήση των δασών. Στο πλαίσιο της πολιτικής της για την κλιματική αλλαγή, εκτός της συμμετοχής της σε παγκόσμιες διαπραγματεύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η Ένωση έκανε τα πρώτα της βήματα προς την ενσωμάτωση της γεωργίας και της δασοπονίας στην πολιτική της για το κλίμα (βλ. τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/841 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Μαΐου 2018, σχετικά με τη συμπερίληψη των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και των απορροφήσεων από δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας στο πλαίσιο για το κλίμα και την ενέργεια έως το 2030). Επιπλέον, η ΕΕ έθεσε ως στόχο την ανάσχεση της παγκόσμιας απώλειας δασικών εκτάσεων έως το 2030 και τη μείωση της αποψίλωσης των τροπικών δασών κατά τουλάχιστον 50 % έως το 2020 (COM(2008)0645). Στις 23 Ιουνίου 2023 τέθηκε σε ισχύ ο κανονισμός για τα προϊόντα μηδενικής αποψίλωσης (κανονισμός (ΕΕ) 2023/1115), ο οποίος έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι τα προϊόντα που καταναλώνουν οι πολίτες της ΕΕ δεν συμβάλλουν στην αποψίλωση ή την υποβάθμιση των δασών παγκοσμίως.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νομοθετεί επί ίσοις όροις με το Συμβούλιο σε πολλούς τομείς που επηρεάζουν τα δάση, ιδίως όσον αφορά τη γεωργία ή το περιβάλλον στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. Επιπλέον, το Κοινοβούλιο εγκρίνει μαζί με το Συμβούλιο τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Έχει επηρεάσει πολλές νομοθετικές πράξεις που έχουν αντίκτυπο στα δάση. Το Κοινοβούλιο έχει ταχθεί από καιρό, στα ψηφίσματά του, υπέρ της ενίσχυσης του συντονισμού και της συνοχής των διάφορων μέσων που έχουν αντίκτυπο στα ευρωπαϊκά δάση. Η πρώτη δασική στρατηγική της ΕΕ εγκρίθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1998 χάρη στο ψήφισμα του Κοινοβουλίου της 31ης Ιανουαρίου 1997, το οποίο καλούσε την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για μια ευρωπαϊκή δασική στρατηγική.
Στο ψήφισμά του της 15ης Ιανουαρίου 2020 σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το Κοινοβούλιο χαιρετίζει την πρόθεση της Επιτροπής να αντιμετωπίσει την παγκόσμια αποψίλωση των δασών και την καλεί να εντείνει τις δράσεις της και να υποβάλει μια νέα, φιλόδοξη ενωσιακή στρατηγική για τα δάση, που θα αναγνωρίζει δεόντως τον σημαντικό, πολύπλευρο και πολυδιάστατο ρόλο των ευρωπαϊκών δασών, του τομέα και της βιώσιμης διαχείρισης των δασών στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και κατά της απώλειας της βιοποικιλότητας. Στο πλαίσιο αυτό, το Κοινοβούλιο αποφάσισε να καταρτίσει δύο μη νομοθετικές εκθέσεις πρωτοβουλίας: μία σχετικά με την ενίσχυση της δράσης της ΕΕ για την προστασία και την αποκατάσταση των δασών σε παγκόσμιο επίπεδο (ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Σεπτεμβρίου 2020 σχετικά με τον ρόλο της ΕΕ στην προστασία και την αποκατάσταση των δασών του πλανήτη)[1] και μία σχετικά με τη νέα ευρωπαϊκή δασική στρατηγική (ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Οκτωβρίου 2020 σχετικά με την ευρωπαϊκή δασική στρατηγική - μελλοντική πορεία). Σε σχέση με την πρώτη έκθεση, το Κοινοβούλιο ενέκρινε επίσης μια νομοθετική έκθεση πρωτοβουλίας σχετικά με την αποψίλωση των δασών σε παγκόσμιο επίπεδο (ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 22ας Οκτωβρίου 2020 με συστάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με ένα νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την ανάσχεση και την αντιστροφή της αποψίλωσης των δασών για την οποία φέρει ευθύνη η ΕΕ σε παγκόσμια κλίμακα). Τέλος, στις 13 Σεπτεμβρίου 2022 το Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με μια νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030 — Βιώσιμη διαχείριση των δασών στην Ευρώπη, το οποίο ανταποκρίνεται στη νέα δασική στρατηγική της ΕΕ για το 2030, η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή το 2021.
Στην ανάγκη παραγωγικών, όπως τις αποκαλεί ο ίδιος, αναδασώσεων στην χώρα μας, με σκοπό να ζωντανέψουν στην... πράξη τα αγροτικά τοπία στέκεται μιλώντας στον ΑγροΤύπο ο δασολόγος κ. Ρήγας Τσιακίρης, που γνωρίζει πολύ καλά τα συγκεκριμένα θέματα.
Όπως εξηγεί είναι μονόδρομος για την Ελλάδα, η αναδάσωση, που επιβάλλει και η ΕΕ, να γίνει με δέντρα παραγωγικά, τα οποία είναι ικανά, εφόσον καλλιεργηθούν να αποφέρουν εισόδημα στους κατοίκους των αγροτικών περιοχών, συγκρατώντας πληθυσμούς στην ύπαιθρο, γεννώντας νέες θέσεις εργασίας. Τέτοια δέντρα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η χαρουπιά, η αγριελιά, η γκορτσιά, η καστανιά, η καρυδιά, η κερασιά, ο κράταιγος, η κουμαριά και τόσα άλλα «ήμερα και άγρια» δασικά δέντρα του «βουνού και του λόγγου».
Ο κ. Τσιακίρης δραστηριοποιείται ενεργά και στο πλαίσιο του Πράσινου Ινστιτούτου, μιας προσπάθειας που ξεκίνησε εδώ και 10 χρόνια περίπου. Ενδιαφέρουσες προτάσεις, σχετικά με τις παραγωγικές αναδασώσεις έβγαλαν πρόσφατα, τρεις διαδικτυακές ημερίδες του Πράσινου Ινστιτούτου, που αποτελεί μια επιστημονική αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία πολιτικής τεκμηρίωσης η οποία συνεστήθη με πρωτοβουλία του Πολιτικού Κόμματος των Οικολόγων Πράσινων. Οι προτάσεις, όπως μας είπε ο κ. Τσιακίρης, εστάλησαν και στα συναρμόδια υπουργεία.
«Η χαρουπιά, η αγριελιά, η γκορτσιά, η καστανιά, η καρυδιά, η κερασιά, ο κράταιγος, η κουμαριά και τόσα άλλα «ήμερα και άγρια» δασικά δέντρα του «βουνού και του λόγγου» που επιλέχθηκαν, μπολιάστηκαν, φυτεύτηκαν και φροντίστηκαν από «τους μερακλήδες παλιούς» δημιούργησαν απαράμιλλής ομορφιάς αγροδασικά τοπία σε ολόκληρη την νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα που ταυτίζονται με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία κάθε γωνιάς της πατρίδας μας. Τα αρχαία και μοναδικά παγκοσμίως αγροδασικά τοπία της χώρας που αποτελούν ιδιόχειρο έργο δεκάδων γενεών και στήριξαν για αιώνες την τοπική αγροτική οικονομία, δυστυχώς καταρρέουν πλέον μαζικά λόγω οικονομικού μαρασμού και εγκατάλειψης, αποτέλεσμα λανθασμένων εγχώριων και ευρωπαϊκών πολιτικών επιλογών. Ωστόσο έφτασε επιτέλους η ώρα που τα αγροδασικά τοπία της Έλλάδας αναγνωρίζονται από πλειάδα επιστημονικών κλάδων που τα «ξανακαλύπτουν», ως ένα κορυφαίο βιο-φυσικό (αλλά παραγνωρισμένο) κεφάλαιο της βιο-πολιτισμικής κληρονομιάς της πατρίδας μας το οποίο χρειάζεται άμεσα να αναδείξουμε, να προστατεύσουμε, να αποκαταστήσουμε και να επανεντάξουμε στον παραγωγικό ιστό της χώρας. Τα τοπία αυτά αποδεικνύονται μάλιστα ως πρώτης προτεραιότητας ανάχωμα για την αποτροπή των επιπτώσεων των δύο σοβαρότερων κρίσεων που έρχεται να αντιμετωπίσει παγκοσμίως η σύγχρονη κοινωνία: την κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια κρίση βιοποικιλότητας!
Η ανθεκτικότητα των πολυλειτουργικών και πολυπαραγωγικών αγροδασικών τοπίων με τις αμέτρητες εκτάσεις αναβαθμών, τα αρχαιότερα δέντρα της Ευρώπης και τα τόσα διαφορετικά και ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα που παράγονται εκεί, απαρτίζοντας ίσως πάνω από το 40% των εκτάσεων της χώρας, φαίνεται ότι αποτελούν ταυτόχρονα μια κιβωτό για την βιοποικιλότητα, ενώ είναι τα ανθεκτικότερα στις κλιματικές αλλαγές και την ερημοποίηση και το κυριότερο, μπορούν να παράγουν εισόδημα στηρίζοντας τον καταρρέοντα κοινωνικό ιστό της υπαίθρου, δίνοντας κίνητρα για παραμονή των νέων στις πατρογονικές τους εστίες.
Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία να μην ξανακάνει η χώρα μας τα λάθη του παρελθόντος που την οδήγησαν στα γνωστά αδιέξοδα, αλλά να αξιοποιήσει την τοπική επιστημονική γνώση, τις κρυμμένες δημιουργικές δυνάμεις καινοτομίας και την επείγουσα ανάγκη για αποφυγή μιας μαζικής κατάρρευσης του αγροδιατροφικού μας τομέα, υποστηρίζοντας και δίνοντας οικονομικά κίνητρα για ανάταξη και επαναδημιουργία των πολυσύνθετων αυτών ανθρωπογενών οικοσυστημάτων.
Οι «παραγωγικές αναδασώσεις» σύμφωνα με τις απόψεις της επιστημονικής ομάδας του Ελληνικού Πράσινου Ινστιτούτου είναι το κλειδί για να συνδέσουμε δημιουργικά και παραγωγικά την ανάγκη της χώρας για αναδασώσεις (reforestations), δασώσεις (aforestations) και φυτεύσεις (plantations) διασώζοντας ταυτόχρονα, όχι μόνο την βιοποικιλότητα της χώρας και της Ευρώπης, αλλά και δίνοντας μεροκάματα και κίνητρα επανεκκίνησης της αγροτικής οικονομίας με παραγωγή μοναδικής ποιότητας τοπικών προϊόντων που είναι το ζητούμενο στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά την εποχή της πρόσφατης οικονομικής κρίσης.
Ελπίζουμε έτσι να σας κινητοποιήσουμε για δράσεις και να προσθέσουμε και εμείς με τον τρόπο αυτό το επιστημονικό λιθαράκι που έχει ανάγκη η πατρίδα μας, για να διαμορφώσει στιβαρές εθνικές αγροδασικές πολιτικές για την διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση της μοναδικής βιο-πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας και της Ευρώπης», μας ανέφερε ο Δρ. Ρήγας Τσιακίρης.
Σημειωτέον ότι με επιστολή προς τους υπουργούς Γεωργίας και Περιβάλλοντος το Πράσινο Ινστιτούτο διαβίβασε τα επιστημονικά συμπεράσματα τριών επιστημονικών ημερίδων που διοργάνωσε στις 3, 18 και 30 Μαρτίου 2021.
Η επιστολή
Το Πράσινο Ινστιτούτο σας απευθύνει αυτή την επιστολή προκειμένου να σας ενημερώσει άμεσα και προσωπικά για τα βασικά συμπεράσματα τριών επιστημονικών ημερίδων που διοργάνωσε στις 3, 18 και 30 Μαρτίου 2021 σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τη δυνατότητα αντιμετώπισής της με αναδασώσεις καρποφόρων, κτηνοτροφικών και μελισσοκομικών δέντρων, ώστε να τα λάβετε υπόψη σας τον διάλογο που αναπτύσσεται αυτή την περίοδο και να κρίνετε αν θεωρείτε σκόπιμο να εξειδικεύσετε τις προτάσεις σας στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 2021-27.
Βασικό πόρισμα των τριών ημερίδων είναι το εξής:
Η σταδιακή μεταπολεμική μετατροπή των υπαρχόντων αγροδασικών συστημάτων σε αμιγώς κτηνοτροφικά, δασικά ή γεωργικά, που στηρίχθηκε στην πολιτική και χρηματοδοτική διάκριση μεταξύ γεωργίας, κτηνοτροφίας και δασοπονίας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης της βιοποικιλότητας, μείωσης της ανθεκτικότητας των αγρο-οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή καθώς και ερημοποίησης και διάβρωσης. Σήμερα, λόγω της κλιματικής αλλαγής η κατάσταση αυτή θα πρέπει να αντιστραφεί. Απαιτούνται νέες αγροτικές, κτηνοτροφικές και δασικές πρακτικές και πολιτικές ώστε τα συστήματα να γίνουν ξανά λειτουργικά, να αντιμετωπιστεί η εγκατάλειψη και να δοθούν κίνητρα για παραγωγή καινοτόμων τοπικών ποιοτικών προϊόντων.
Όπως έχει αναγνωρίσει και η κυβέρνηση, σημαντικό μέτρο πολιτικής για την κλιματική αλλαγή είναι η δάσωση- αναδάσωση 500.000 στρεμμάτων σε όλη τη χώρα. Η πρότασή μας εξειδικεύει και διευρύνει αυτό τον προσανατολισμό και προτείνει την επέκταση των αναδασώσεων σε παραγωγικές αναδασώσεις χρησιμοποιώντας κατάλληλα κτηνοτροφικά και μελισσοκομικά φυτά και δέντρα της ελληνικής χλωρίδας με τριπλό στόχο: (1) να αντιμετωπίσουν ικανοποιητικά την ερημοποίηση, τη διάβρωση και γενικότερα την υποβάθμιση των εδαφών, (2) να βοηθήσουν τις προσπάθειες ανάσχεσης της απώλειας της βιοποικιλότητας και (3) να έχουν μια παράλληλη συμβολή και όφελος στην τοπική οικονομία. Είναι προφανές ότι οι τοπικοί κάτοικοι θα μετατραπούν σε υποστηρικτές και θεματοφύλακες αυτών των αναδασώσεων.
Σύμφωνα με επιστημονικές αναφορές, το 34% της έκτασης της χώρας βρίσκεται κάτω από υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης και το 49% σε μέτριο κίνδυνο. Ομόθυμη ήταν η πρόταση των συμμετεχόντων επιστημόνων να επανασυσταθεί η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης για να συντάξει το επικαιροποιημένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης. Με ικανοποίηση ανακοινώθηκε κατά τη διάρκεια των ημερίδων η θετική αντίδραση του ΥΠΑΑΤ σε ερώτηση προς τη Βουλη των Ελλήνων του βουλευτή Βασίλη Κόκκαλη να ικανοποιηθούν οι οικονομικές εκρεμμότητες απέναντι στην Συμφωνία του ΟΗΕ-UNCCD και να επανασυσταθεί και δραστηριοποιηθεί η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης.
Σε ό, τι αφορά τα αντικείμενα των υπουργείων σας θέλουμε να σας επιστήσουμε την προσοχή στο συνδυαστικό γεγονός ότι τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης και τα Διαχειριστικά Σχέδια που θα προκύψουν από τις δρομολογημένες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 χρειάζεται να αποτυπώσουν, μεταξύ άλλων, και τη σημαντική μικτή αγρο-δασική χρήση γης και να αποτελέσουν βασικά διυπουργικά εργαλεία στη μάχη για την κλιματική αλλαγή αλλά και για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στα αρχαία αυτά ανθρωπογενή οικοσυστήματα.
Ορισμένα μέτρα που χρειάζεται άμεσα να ικανοποιηθούν:
Να ενεργοποιηθεί και να αποτελέσει άξονα αυτής της προσπάθειας των αναδασώσεων το δασικό υπομέτρο 8.2. του ΠΑΑ 2014-2020 για την εγκατάσταση και συντήρηση γεωργοδασικών συστημάτων, ένα αναγκαίο μέτρο ποιοτικής αναμόρφωσης της υπαίθρου, που όμως δεν έχει αξιοποιηθεί στη χώρα μας, σε αντίθεση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα το 31% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης είναι αγροδασοπονική (3η χώρα στην Ευρώπη, μετά την Κύπρο και την Πορτογαλία) και έχει μεγάλες δυνατότητες αύξησης.
Να αξιοποιηθεί το εγχώριο γενετικό δυναμικό ενδημικών θάμνων και
δέντρων με ισχυρές ενδείξεις για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ώστε
οι παραγωγικές αναδασώσεις να συμβάλουν στην αύξηση της βιοποικιλότητας
και, με κατάλληλη διαχείριση, στην υποστήριξη της τοπικής κτηνοτροφικής
και μελισσοκομικής παραγωγής και της ικανοποίησης της αυξανόμενης
ζήτησης τοπικών ποιοτικών προϊόντων, φρούτων και καρπών. Για το στόχο
αυτό θα πρέπει να οργανωθούν ειδικά φυτώρια, αξιοποιώντας τα αδρανή
δασικά φυτώρια και ακολουθώντας το παράδειγμα της Κύπρου. Οι
σποροπαραγωγικοί κήποι, οι τράπεζες γενετικού υλικού, η επεξεργασία
–έλεγχος –πιστοποίηση του δασικού πολλαπλασιαστικού υλικού αποτελούν τα
αναγκαία βήματα για να γίνουν τα δασικά φυτώρια για αναδασώσεις
παραγωγικά, για να ικανοποιήσουν τις επιτακτικές ανάγκες για αναδασώσεις
με φυτά των παραπάνω κατηγοριών και όχι μόνο εκείνων που
χρησιμοποιούνταν μέχρι σήμερα.
Ειδικότερα, χρειάζεται άμεσα να δημιουργηθεί και σποροπαραγωγή ενδημικών
ψυχανθών αντί να γίνεται εισαγωγή ξενικών ειδών σε προγράμματα
εμπλουτισμού του εδάφους.
Να υλοποιηθεί το προτεινόμενο πρόγραμμα του ΥΠΑΑΤ της συντήρησης των ήδη υπαρχόντων 250 υδρομετεωρολογικών σταθμών και να αυξηθούν οι σταθμοί σε 400 για την αποτελεσματική κλιματική παρακολούθηση και την εφαρμογή επιλεκτικής γεωργίας ακριβείας για έγκαιρη πρόβλεψη και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και εξοικονόμηση μεγάλων κονδυλίων αποζημιώσεων (χαλάζι, πλημμύρες κ.λπ.).
Να θεσμοθετηθούν νέα καινοτόμα εργαλεία χρήσης γης όπως είναι (1) η συμμετοχική επιστασία γης και (2) τα Παγκόσμια Συστήματα Σημαντικής Αγροτικής Κληρονομιάς του ΟΗΕ (FAO-GIAHS) (3) τα αγροτική γη Υψηλής Φυσικής Αξίας (HNV: High Nature Value farmland) τα οποία αξιοποιούν τα αγροτικά προϊόντα και τη παραδοσιακή παραγωγή τους σε ημιορεινές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές.
Να αντιμετωπίζονται οι αναβαθμίδες (ξερολιθιές) ως «πράσινη υποδομή» προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Σήμερα οι εγκαταλειμμένες αναβαθμίδες καταστρέφονται από τα κτηνοτροφικά ζώα και η κατάρρευσή τους προκαλεί ήδη τεράστια απώλεια εδαφών, διάβρωση και ερημοποίηση. Όπως γνωρίζετε, από το 2018 οι ξερολιθιές έχουν ενταχθεί στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO. Συμπέρασμα των επιστημόνων είναι ότι ο στόχος της προστασίας και διατήρησής τους χρειάζεται να συνοδευτεί με το στόχο της παραγωγικής επανάχρησης τους. Αυτοί οι δυο στόχοι μπορούν να υπηρετηθούν άριστα από τη νέα ΚΑΠ και μάλιστα με ειδικά μέτρα προστασίας, συντήρησης και αποκατάστασης που συνδυαστικά μπορεί να λάβει το ΥΠΕΝ.
Ορισμένα μέτρα που αποτελούν καινοτομίες και χρειάζονται πολιτική απόφαση για τη δρομολόγησή τους:
Η χώρα μας πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στα απαιτούμενα διαχειριστικά σχέδια της νέας ΚΑΠ όπου για πρώτη φορά το έδαφος, η διάβρωση και η οργανική ύλη είναι μετρήσιμα μεγέθη.
Η παραδοσιακή Μεσογειακή δασοπονία, που εμπεριέχει την αγροδασοπονία, χρειάζεται να αναγνωριστεί ως η κλιματικά έξυπνη δασοπονία της Μεσογείου. Η Ελλάδα χρειάζεται να προωθήσει, μαζί με τις αναδασώσεις και τα αγροδασικά συστήματα μέσω των υφιστάμενων Στρατηγικών Σχεδίων της ΚΑΠ (Άξονας 2- Δασικά μέτρα), του Ταμείου Συνοχής, του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, του Προγράμματος LIFE, του Προγράμματος Horizon Europe και της νέας οικολογικής πλατφόρμας για τον οικολογικό προσανατολισμό των πόλεων, ακολουθώντας την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα.
Θα πρέπει να επικρατήσει η αντίληψη της δυναμικής σχέσης μεταξύ της
βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, ειδικότερα των ανθρωπογενών, της
μελισσοκομίας, της κτηνοτροφίας και της αναψυχής και να δημιουργηθούν
νέα πρότυπα πολύ-λειτουργικής διαχείρισης. Σε αυτή την προσπάθεια θα
πρέπει να συμβάλουν τόσο τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης όσο και τα
Διαχειριστικά Σχέδια που θα προκύψουν από τις δρομολογημένες Ειδικές
Περιβαλλοντικές Μελέτες στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura
2000. Τα σχέδια αυτά χρειάζονται να έχουν ως στόχους:
την αντιμετώπιση της υπερβόσκησης που είναι σημαντικός παράγοντας
ερημοποίησης, ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου, όπου η εκτατική
κτηνοτροφία ασκείται ασύδοτα και αποτελεί κύριο παράγοντα καταστροφής,
μεταξύ άλλων, και των αναβαθμίδων, καθώς και της υπερβόσκησης σε ορεινές
περιοχές που απειλούνται άμεσα από μέγα-πυρκαγιές εξαιτίας της
συσσώρευσης μεγάλου όγκου βιομάζας,
την υλοποίηση παραγωγικών αναδασώσεων με θάμνους και δέντρα και την αποκατάσταση, αξιοποίηση και δημιουργία νέων δασολιβαδικών συστημάτων, ώστε να μειώνεται η εποχική έλλειψη βοσκήσιμης ύλης,
τη δημιουργία πολιτικών ανόρθωσης και επαναχρησιμοποίησης εγκαταλειμμένων εκτάσεων,
τη δημιουργία πολιτικών στήριξης της εκτατικής κτηνοτροφίας και αξιοποίηση των φιλοπεριβαλλοντικών πτυχών της,
την υιοθέτηση πρακτικών εποχικής βόσκησης με διαφορετικά ζώα και μίξης συστημάτων βόσκησης, την αποφυγή της μετατροπής της εκτατικής προβατοτροφίας σε ημι-εντατική βοοτροφία, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές, καθώς και την υιοθέτηση πρακτικών όπως οι ηλεκτρικοί φράκτες για τον έλεγχο της,
την αξιοποίηση αυτόχθονων φυλών ζώων βοσκής γιατί είναι συμβατές με
την κλιματική αλλαγή και μπορούν να δώσουν υψηλής ποιότητας μοναδικά
προϊόντα.
την δημιουργία «κριτηρίου βιοποικιλότητας» με την κατανομή πόρων και
πιστώσεων στις εκτάσεις με την υψηλότερη βιοποικιλότητα για την στήριξη
της οικονομικής βιωσιμότητάς τους
Η πολιτική μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος υπηρετείται αν υπάρχει τοπική κατανάλωση της τοπικής παραγωγής και αν ευνοείται και στηρίζεται η μικρή παραιγωγή στις ορεινές και νησιώτικες περιοχές που καταρρέουν από την εγκατάλειψη των οριακά αποδοτικών εκτάσεων, δυο μικρά αλλά κρίσιμα μεγέθη για την υποστήριξη των σχεδίων της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Τέτοιες δυνατότητες παρέχει και η ένταξη επιλεγμένων αγροτικών περιοχών στο πρόγραμμα του FAO «Παγκόσμια Συστήματα Ιδιαίτερης Αγροτικής Κληρονομιάς (GIAHS)» που στοχεύει στη διατήρηση τοπικών καλλιεργειών και πατροπαράδοτων τεχνικών με ανταποδοτική πολύμορφη ανάπτυξη στη παγκόσμια αγορά. Η νέα ΚΑΠ θα πρέπει να ενισχύει τη στήριξη της μικρής αγροτικής παραγωγής και της τοπικής κατανάλωσης.
Σε συνέχεια του προηγούμενου, η Ελλάδα θα πρέπει να εξειδικεύσει τη νέα ΚΑΠ ώστε να προωθείται η ποικιλομορφία αγροτικών τοπίων και δομών με μετρήσιμους περιβαλλοντικούς στόχους (1) τη διατήρηση του περιβαλλοντικού κεφαλαίου ολόκληρών περιοχών και (2) τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των εντατικών πρακτικών.
Τα κριτήρια ποιότητας και πιστοποίησης θα πρέπει να συμπεριλάβουν εκτός από νέα πιστοποιημένα ποιοτικά προϊόντα και περιβαλλοντικές πρακτικές με τη σύνδεση της ποιότητας «περιοχής» με την ποιότητα «παραγωγής».
Ευελπιστούμε ότι η παρέμβασή μας να σας είναι χρήσιμη.
Σύντομα θα σας αποστείλουμε και το βιβλίο των περιλήψεων των εισηγήσεων καθώς και φωτογραφικό υλικό από τις παρουσιάσεις που έγιναν στις τρεις επιστημονικές ημερίδες που διοργανώσαμε.
Με εκτίμηση
Ο Πρόεδρος του Πράσινου Ινστιτούτου Ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου
Ηλίας Γιαννίρης Ρήγας Τσιακίρης
Η αξία του δάσους |
|
 |
Το δάσος δεν είναι μόνο δένδρα. Είναι ένα σύνολο διαφόρων φυτών - όπου βέβαια κυριαρχούν τα δένδρα - μαζί με τα διάφορα ζώα που συνυπάρχουν και με το έδαφος και το κλίμα που επικρατεί στην περιοχή. Όλες οι εκτάσεις που καλύπτονται από φυσική βλάστηση λέγονται δασικές, ανεξάρτητα από το αν κυριαρχούν δένδρα, θάμνοι ή φρύγανα και αποτελούν ένα πολυσύνθετο σύνολο με δική του ζωή και λειτουργίες. Αποτελούν το Δασικό Oικοσύστημα, που παίζει σημαντικό ρόλο στη βιολογική ισορροπία της φύσης. |
Το Δάσος είναι πολύτιμο στη Ζωή |
Είναι ένα φυσικό αγαθό, με πολύπλευρη σημασία και ανυπολόγιστη αξία για τη ζωή, για τον άνθρωπο. Ένας ανανεώσιμος φυσικός πόρος με τεράστιες ανεξάντλητες δυνατότητες για την οικονομική, περιβαλλοντική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου, για τη δημιουργία καλυτέρων συνθηκών ζωής. Γι' αυτό εκτάσεις που καλύπτονται με πυκνή φυσική βλάστηση, συνοπτικά την λέμε «Δάσος». Δεν πρέπει να καίγονται ή να καταστρέφονται με οποιονδήποτε τρόπο αυτές οι εκτάσεις, γιατί απώτερος σκοπός μας είναι να γίνουν τελικά δάση, όπου να κυριαρχούν τα δένδρα. |
 |
Παράγει το απαραίτητο και αναντικατάστατο
για τη ζωή μας οξυγόνο ενώ δεσμεύει το επικίνδυνο για τη ζωή διοξείδιο
του άνθρακα. |
 |
Μειώνει την ένταση
του φωτός και επιδρά στη σύνθεσή του, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο φωτοκλίμα. Η μείωση της έντασης είναι ανάλογη με το είδος των δένδρων και την πυκνότητά τους. Σε δάσος με πεύκα φτάνει το 50% ενώ σε δάσος με οξιές στο 90%. Το φύλλωμα του δάσους απορροφά πιο πολύ την ερυθρά και λιγότερο την πράσινη ακτινοβολία, με αποτέλεσμα το φως στο δάσος να είναι πιο πλούσιο σε πράσινη ακτινοβολία κι έτσι πιο ευχάριστο και ξεκούραστο, με ηρεμιστική δράση. |
| Αμβλύνει τις ακραίες θερμοκρασίες:
μειώνει τις μεγάλες, αυξάνει τις μικρές και παρεμποδίζει το σχηματισμό δροσιάς
και πάχνης. Το δάσος συγκρατεί μεγάλο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας και παρεμποδίζει τη γήινη ακτινοβολία. Έτσι το καλοκαίρι π.χ. η θερμοκρασία στο δάσος μπορεί να είναι μικρότερη και πάνω από 10 βαθμούς Κελσίου από ό,τι στο ύπαιθρο. |
|
 |
Απορροφά και εξουδετερώνει διάφορες
επιβλαβείς ουσίες. Σ' ένα χρόνο: Ένα στρέμμα δάσους απορροφά πάνω από 400 κιλά διοξείδιο του άνθρακα και το μετατρέπει σε οξυγόνο. Ένα στρέμμα δάσους από πεύκα μπορεί να συγκρατήσει 3.200 κιλά και ένα στρέμμα δάσους οξιάς 6.400 κιλά στερεών σωματιδίων (σκόνης). Ένα στρέμμα δάσους ερυθρελάτης απορροφά 25 κιλά διοξείδιο του θείου και άλλων οξειδίων, ενώ ένα στρέμμα δάσους λεύκης μέχρι 19,3 κιλά. |
 |
Μειώνει την ένταση του ανέμου. Σε απόσταση περίπου 150 μέτρων μέσα σε δάσος πεύκων η κίνηση του ανέμου σταματά τελείως, σε δάσος ελάτων η απόσταση φθάνει τα 120 μ. και σε δάσος ελάτης και ερυθρελάτης μόνο στα 40-50 μέτρα. Μετά από το δάσος (στην υπήνεμη πλευρά) η ένταση του ανέμου μειώνεται στο 12-15% της αρχικής (στο ύπαιθρο) σε απόσταση 400 περίπου μέτρων, δηλαδή περίπου σε απόσταση 15πλάσια του ύψους των δένδρων του δάσους. |
 |
Μειώνει τους θορύβους. Ζώνη δάσους από κωνοφόρα δένδρα που έχει πλάτος 30 μ. μειώνει την ένταση του θορύβου κατά 5-6 decibels, ενώ σε ζώνη πλάτους 100 μ. η μείωση της έντασης μπορεί να φθάσει και τα 30 decibels. |
 |
Αυξάνει τις βροχές, μετατρέπει
σε βροχή (βροχοομίχλη) την υγρασία του αέρα και υγροποιεί την ομίχλη. Οι βροχές (ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους) αυξάνονται από τα δάση μέχρι 6% ενώ η βροχοομίχλη μπορεί να ξεπεράσει και το ετήσιο ύψος βροχής. |
 |
Συγκρατεί το νερό της βροχής και
δεν το αφήνει να πέφτει με δύναμη στο έδαφος και να το διαβρώνει. Το φύλλωμα μπορεί να συγκρατήσει μέχρι και 3 χιλιοστά ή μέχρι και το 50% της βροχής ενώ ένα πολύ μικρό μέρος απορρέει επιφανειακά (περίπου 10-20%) αποτρέποντας έτσι το σχηματισμό πλημμύρων. |
 |
Ενισχύει τα υπόγεια νερά. Το μεγαλύτερο μέρος του νερού της βροχής με τη βοήθεια της βλάστησης απορροφάται από το έδαφος και εμπλουτίζονται τα υπόγεια νερά (που παίρνουμε με τις πηγές και τα φρεάτια). Σ’ αυτό βοηθά το δάσος με το έδαφός του που είναι σαν σφουγγάρι και βοηθά στην απορρόφηση του νερού. |
| Βελτιώνει την ποιότητα του νερού,
ενεργεί σαν μικροβιολογικό χημικό και φυσικό φίλτρο του νερού. Το νερό από το δάσος έχει ευνοϊκότερη αντίδραση pH, μειωμένη συγκέντρωση αμμωνιακών και νιτρικών αλάτων και περισσότερα ωφέλιμα ιόντα ορυκτών ουσιών, και το σπουδαιότερο, πολύ λιγότερα κολοβακτηρίδια, π.χ. σε ένα λίτρο νερό από υπαίθριο περιβάλλον βρέθηκαν 920 σπόρια κολοβακτηριδίων ενώ από δάσος δρυός μόνο 9. |
|
 |
Συγκρατεί το έδαφος και εμποδίζει
τη διάβρωση. Σε δάσος φυλλοβόλων δένδρων παρατηρήθηκε διάβρωση 5 κιλά σε ένα στρέμμα, σε αναδάσωση με πεύκα 1 κιλό ενώ σε γεωργικό έδαφος 1.000 κιλά και σε βοσκότοπο 80 κιλά. Στη χώρα μας η καταστροφή από τη διάβρωση υπολογίζεται σε 50.000 - 100.000 στρεμ. το χρόνο δηλ. χάνουμε σε έκταση όση είναι η έκταση ενός μικρού νησιού μας. |
 |
Εμποδίζει την εξάτμιση του εδάφους
και αυξάνει την υγρασία του. Η μείωση της εξάτμισης του εδάφους κάτω από το δάσος φθάνει το 40-50% εκείνης του εξωδασικού εδάφους. Έτσι έχουμε και αυξημένη υγρασία στο έδαφος του δάσους (μέχρι και 24%). |
| Δεν εξαντλεί το έδαφος και βοηθά
στην δημιουργία εδάφους. Με τις βιολογικές λειτουργίες του δάσους έχουμε την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών. Σε δάσος πλατύφυλλων δένδρων, από τα φύλλα που πέφτουν ενισχύεται το έδαφος με 250-450 κιλά ξηρή οργανική ουσία σε κάθε στρέμμα το χρόνο. Η οργανική ουσία επίσης που παράγεται από την υποβλάστηση σε δάση φυλλοβόλων δένδρων φθάνει τα 20 κιλά ενώ σε δάση κωνοφόρων 100 κιλά τέφρα το χρόνο σε κάθε στρέμμα. |
|
 |
Εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες
για την προστασία, διατροφή και διατήρηση πολλών ζωικών οργανισμών. Ανάλογα με το δάσος, τις γεωγραφικές και κλιματικές συνθήκες, έχουμε και την ανάλογη παρουσία διαφόρων ζώων, μικρών και μεγάλων, τετράποδα και φτερωτά, ασπόνδυλα κ.ά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι και η παρουσία διαφόρων μικροοργανισμών (μύκητες κλπ.), π.χ. σε ένα τετραγωνικό μέτρο φυλλάδας σε δάσος με πεύκα 35 εκατ., σε δάσος δρυός 84 εκ. και σε μικτό 240 εκατομμύρια. |
 |
Παράγει σημαντικές ποσότητες βιομάζας,
μας προσφέρει διάφορα δασικά προϊόντα και δεσμεύει ενέργεια. Κατά μέσο όρο ένα στρέμμα δάσους, στην εύκρατη ζώνη παράγει 600-2.500 κιλά το χρόνο. Σε δάσος φυλλοβόλων έχουμε 1.600 γραμ. και σε δάσος κωνοφόρων 800 γραμ. βιομάζας το χρόνο για κάθε τετραγωνικό μέτρο και αντίστοιχη ενέργεια 6.600 και 3.400 Kcal. Τα δάση στη χώρα μας, μας δίνουν το χρόνο πάνω από 3.000.000 κυβικά μέτρα ξύλο, 2.500.000 κυβικά μέτρα καυσόξυλα, 13.000 τόνους ρετσίνι κ.ά.. |
| Δημιουργεί ευνοϊκές
συνθήκες διατήρησης διαφόρων φυτικών ειδών. Οι πληθυσμοί των δένδρων προσδιορίζουν τη φυσιογνωμία του δάσους και αποτελούν το βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των δασικών οικοσυστημάτων. Αλλά και η υποβλάστηση χαρακτηρίζεται συνήθως από μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών που διατηρούν την ικανότητα αφομοίωσης με φως μέχρι και 5-10% του φωτός της υπαίθρου. |
|
 |
Γενικά το δάσος με τις διάφορες
λειτουργίες του: Δημιουργεί υγιεινές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης, δημιουργίας, άθλησης, ψυχαγωγίας. Εμποδίζει τη δημιουργία χειμάρρων και πλημμύρων. Βοηθά στη διατήρηση της βιολογικής ισορροπίας στη φύση. Εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες διατήρησης πλούσιας χλωρίδας και πανίδας. Προσφέρει πολύτιμα προϊόντα (ξύλο κλπ.) για τη ζωή και την πρόοδο. Συμβάλλει στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη. |
 |
Η χώρα μας διατηρούσε απέραντα
και πλούσια δάση κατά τη μακρινή αρχαιότητα. Οι πολλές και συχνές όμως καταστροφές
που υπέστησαν στο πέρασμα του χρόνου (όπως ληστρικές υλοτομίες, εκτεταμένες
εκχερσώσεις, αλόγιστη υπερβόσκηση και κυρίως πυρκαγιές) είχαν σαν αποτέλεσμα
τη συνεχή υποβάθμιση και περιορισμό των δασών. Σήμερα τα δάση μας καλύπτουν έκταση 33.590.000 στρεμμάτων που αναλογεί στο 25,5% της συνολικής έκτασης της Χώρας. Οι εκτάσεις που καλύπτονται με άλλες μορφές δασικής βλάστησης (θάμνους, φρύγανα κλπ.) ανέρχονται σε 31.540.000 στρέμματα δηλαδή 23,9% της συνολικής έκτασης της χώρας. Δηλαδή το σύνολο των δασών και άλλων δασικών εκτάσεων ανέρχεται σε 65.130.000 στρέμματα, ή ποσοστό 49,4% της συνολικής έκτασης της Χώρας. Τα δασικά δένδρα από τα οποία συγκροτούνται κυρίως τα δάση μας είναι η δρυς, το έλατο, το πεύκο, η οξιά κ.ά. Ενώ αξιόλογη είναι η παρουσία και άλλων δασικών δένδρων, όπως είναι η καστανιά, το κυπαρίσσι, το πουρνάρι, το σφεντάμι κ.ά. |
 Το Δάσος και ο άνθρωπος |
Ο άνθρωπος συνδέθηκε με το δάσος
από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του πάνω στη γη και μάλιστα στενότατα. Το δάσος, του εξασφάλισε τροφή, στέγη, προστασία, ψυχαγωγία και εργασία. Του πρόσφερε την απαραίτητη ξυλεία, τα καυσόξυλα και τα άλλα δασικά προϊόντα (καρπούς, ρετσίνι κ.ά.) για τη διαβίωση και την πρόοδό του. Επίσης, το δάσος, του έδωσε τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες για κοινωνικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις και απασχολήσεις για την πνευματική, κοινωνική και πολιτιστική του άνοδο. Στο πέρασμα των αιώνων το δάσος συνεχίζει να προσφέρει και ο άνθρωπος βρίσκει τρόπους να αξιοποιεί πολύπλευρα την πολύτιμη αστείρευτη, φυσική πηγή ζωής, προόδου και πολιτισμού. Έτσι, το δάσος ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή και την ιστορία του ανθρώπου πάνω στη γη. |
Το δάσος είναι η ζωή μας |
|
Το δάσος χωρίς τον άνθρωπο μπορεί να υπάρχει,
| |
https://www.wwf.gr/
http://wwww.minagric.gr
https://ecopress.gr/
https://www.europarl.europa.eu/portal/el
https://www.agrotypos.gr
