Επιχείρηση «ελεύθερα ποτάμια»
Οι κοίτες πρέπει να καθαριστούν από τα εμπόδια με ορίζοντα το 2030, στο πλαίσιο του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού
αυμάζουμε τα ποτάμια που κυλούν με ελεύθερη ροή, αλλά δεν παύουμε να τοποθετούμε εμπόδια στο διάβα τους. Κι ακόμα χειρότερα, δεν απομακρύνουμε τις άχρηστες, παρωχημένες ή και επικίνδυνες κατασκευές με τις οποίες έχουμε μπαζώσει τα ποτάμια μας. Στην Ελλάδα δεν έχει απομακρυνθεί ούτε ένα εμπόδιο σε κοίτη τα προηγούμενα χρόνια, παρότι η επαναδημιουργία ποταμών ελεύθερης ροής αποτελεί διαδεδομένη πρακτική σε Ευρώπη και ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες, η οποία ενισχύεται στις σύγχρονες συνθήκες περιβαλλοντικής κρίσης. Ενα έργο του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Ανθρωπο (Medina) έρχεται να αναδείξει το θέμα και να διαμορφώσει όρους για μια νέα περιβαλλοντική προσέγγιση.
«Η αποκατάσταση των ποταμών δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα και προϋποθέτει συλλογική προσπάθεια. Τα ελεύθερα ποτάμια είναι σημαντικά για το οικοσύστημα και για τον άνθρωπο. Η ελεύθερη μεταφορά ιζημάτων και έμβιων οργανισμών, ψαριών και άλλων είναι αναγκαία», λέει στην «Κ» η Ειρήνη Λυρατζάκη, υπεύθυνη του έργου «Απομάκρυνση φραγμών από ποταμούς – Σχέδιο εφαρμογής για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη». «Ηρθε η ώρα να ανοίξουμε τη συζήτηση στην Ελλάδα, να ανέβει η κατανόηση και η ευαισθητοποίηση για όλα αυτά», συμπληρώνει. Το προηγούμενο διάστημα, στο πλαίσιο του έργου, η Medina διοργάνωσε με επιτυχία σχετική ενημερωτική ημερίδα.
«Υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις στα ποτάμια, ακόμα και πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, που δεν έχουν πλέον καμιά χρησιμότητα. Πολλά παλιά φράγματα, παλιά αρδευτικά έργα, οχετοί, τσιμεντοποιήσεις για οδικά περάσματα μέσα σε ρέματα, οι λεγόμενες “ιρλανδικές διαβάσεις”. Προτείνουμε κατ’ αρχάς να εντοπίσουμε τα εντελώς άχρηστα κι αυτά που σχετικά πιο εύκολα μπορούν να απομακρυνθούν και να προχωρήσουμε», σημειώνει η κ. Λυρατζάκη.
Αν και μέχρι τώρα η ελληνική πολιτεία δεν είχε συγκεκριμένες δεσμεύσεις για τον καθαρισμό των ποταμών από τα εμπόδια, ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός για την αποκατάσταση της φύσης (Nature Restoration Regulation) προβλέπει πως σε επίπεδο Ε.Ε. πρέπει να καθαριστούν συνολικά 25.000 χλμ. ποταμών μέχρι το 2030, με ό,τι αναλογεί σε κάθε χώρα-μέλος. Τον Σεπτέμβριο του 2026 η Ελλάδα θα πρέπει να καταθέσει το πρώτο σχέδιο για τις παρεμβάσεις της έως το 2030.
Αν και η ανάγκη της αποκατάστασης των ποταμών είναι γνωστή στο ειδικό επιστημονικό δυναμικό, στην Ελλάδα δεν έχει γίνει έργο απομάκρυνσης παρωχημένων ή παροπλισμένων εμποδίων. Κι όμως η πυκνότητα των παρεμβάσεων μέσα σε ποτάμια και ρέματα είναι μεγάλη.
Οι ερευνητές του Medina πρόσφατα ολοκλήρωσαν τη χαρτογράφηση της λεκάνης απορροής του ποταμού Σαρανταπόρου. «Καταγράψαμε 240 εμπόδια στον Σαραντάπορο και στο σύνολο των παραποτάμων του, μέχρι να συναντήσει τον Αώο. Οταν αυτό συμβαίνει σε μια πολύ δύσκολη λεκάνη απορροής, με υψόμετρο από 400 μέχρι 2.500 μέτρα, σε ένα από τα πιο άγρια και δύσβατα ποτάμια, σε ένα από τα πιο παρθένα οικοσυστήματα της χώρας, φανταστείτε τι γίνεται σε άλλα», τονίζει στην «Κ» ο Φανοίκος Σακελλαράκης, συντονιστής δράσεων προστασίας περιβάλλοντος του Medina.
Ο στόχος της απομάκρυνσης των εμποδίων μήπως θίξει και χρήσιμα έργα;
Εργο του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Ανθρωπο (Medina) έχει ως στόχο τη χαρτογράφηση και την απομάκρυνση των παρωχημένων παρεμβάσεων.
«Μιλάμε για παρεμβάσεις που πλέον είναι άχρηστες και παρατημένες. Γενικότερα όμως αμφισβητείται η ανάγκη δημιουργίας φραγμάτων ως αντιπλημμυρικών έργων ή για την αντιμετώπιση της ξηρασίας. Τα φράγματα απαιτούν μεγάλες περιοχές ως ταμιευτήρες. Γενικά είναι πιο λειτουργικό να γίνονται έργα παράλληλα με τη ροή του ποταμού, όπως κανάλια, παραποτάμιος ταμιευτήρας κ.ά. και όχι κάθετα στην κοίτη του. Επίσης, σε κάθε έργο σήμερα είναι κρίσιμο να υπάρχει πρόβλεψη για τη δυνατότητα των ψαριών να ανέβουν το ποτάμι με λειτουργικές ιχθυόσκαλες», εξηγεί η κ. Λυρατζάκη.
«Υπάρχουν έργα που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους. Δεν είναι ενεργά και δεν εξυπηρετούν τώρα. Για παράδειγμα, στον Σαραντάπορο υπάρχουν κάποια φράγματα που δημιουργήθηκαν το 1950 και το 1960 όταν οι πλαγιές των βουνών ήταν λιβάδια και έπρεπε να συγκρατηθεί το νερό. Τώρα τα βουνά έχουν δασωθεί, το νερό συγκρατείται από τα δέντρα», δίνει ένα παράδειγμα ο κ. Σακελλαράκης.
Ιδιαίτερα προβληματίζει ο πολλαπλασιασμός της χωροθέτησης των λεγόμενων Μικρών Υδροηλεκτρικών Εγκαταστάσεων (ΜΥΗΕ). «Τα “μικρά υδροηλεκτρικά” έχουν μεγάλες επιπτώσεις», τονίζει η κ. Λυρατζάκη. Σύμφωνα με στοιχεία του Medina, τον προηγούμενο χρόνο είχαν φτάσει τα 117 τα ΜΥΗΕ με άδεια λειτουργίας και 597 βρίσκονταν σε διαφορετικά στάδια ωριμότητας, εκ των οποίων τα 415 διέθεταν άδεια παραγωγού!
«Πρέπει να δούμε το θέμα της χωροθέτησης, τώρα δεν εξυπηρετεί την προστασία του περιβάλλοντος. Δεν μπορούν να δίνονται άκριτα άδειες για μικρά υδροηλεκτρικά, χωρίς να έχουμε συνολική εικόνα των επιπτώσεών τους», υπογραμμίζει ο συντονιστής των δράσεων περιβαλλοντικής προστασίας.
Ειδικό στοίχημα αποτελεί ο Αώος. «Πρόκειται για το μοναδικό ελεύθερο ποτάμι στην Ευρώπη. Σήμερα έχει 260 χλμ. ελεύθερης ροής από την Πίνδο μέχρι τη θάλασσα. Πρέπει να το διατηρήσουμε. Ξεκινάμε από αυτό. Υπάρχει πρόταση για κοινή προστασία σε Ελλάδα και Αλβανία, που ονομάζεται Βιόσα», λέει στην «Κ» ο Αλέξης Κατσαρός, διευθυντής του Medina. Η Αλβανία μάλιστα έχει κηρύξει τον Βιόσα Εθνικό Πάρκο – Ελεύθερο Ποτάμι. «Δεν πάμε να απομακρύνουμε κάτι χρήσιμο για την τοπική κοινωνία, με την οποία θέλουμε να συνεργαστούμε. Δεν κάνουμε σχεδιασμό από τα γραφεία, αλλά στο πεδίο, συζητώντας με τις τοπικές κοινότητες», συμπληρώνει ο κ. Κατσαρός.
Ανεπαρκής προστασία
Η κατάσταση γύρω από τον Αώο όμως μόνο ανέφελη δεν είναι. Αν και έχουν κηρυχθεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος δύο περιοχές Προστατευόμενου Τοπίου και Προστατευόμενου Φυσικού Σχηματισμού, που δείχνουν την περιβαλλοντική αξία της περιοχής, υπάρχουν ακόμα «παράθυρα», κυρίως όσον αφορά τη δυνατότητα να εγκατασταθούν υδροηλεκτρικές μονάδες στην περιοχή, που είχαν λάβει άδεια πριν την έκδοση της υπουργικής απόφασης. Στη Λεκάνη Απορροής του Αώου είχαν κατατεθεί αιτήσεις για 51(!) ΜΥΗΕ, εκ των οποίων τέσσερις έχουν λάβει άδεια λειτουργίας κι ένα άδεια εγκατάστασης. Στο τελευταίο ελεύθερο ποτάμι της Ευρώπης…
ΠΗΓΗ- https://www.kathimerini.gr/
.png)
